Ο Στανισλάφσκι απέρριπτε κατηγορηματικά την μηχανική εκμάθηση του κειμένου και επέμενε στη βαθιά ανάλυση των συνθηκών που παράγουν ένα δεδομένο κείμενο. Μας δείχνει τον τρόπο για να φτάσουμε πραγματικά στον πυρήνα ενός έργου. Πιστεύει ότι ο ευκολότερος τρόπος για να γίνει αυτό είναι η ανάλυση των γεγονότων ή συμβάντων, δηλαδή της πλοκής.
Γι' αυτό πρότεινε να ξεκινήσει η συστηματική ανάλυση ενός θεατρικού έργου με τον καθορισμό των συμβάντων ή, όπως έλεγε, των λειτουργικών γεγονότων, την αλληλουχία και την αλληλεπίδρασή τους. Προσδιορίζοντας τα συμβάντα και τις δράσεις, ο ηθοποιός συλλαμβάνει ακούσια όλο και ευρύτερα στρώματα των προτεινόμενων συνθηκών της ζωής του έργου. Ο Στανισλάφσκι επέμενε ότι οι ηθοποιοί πρέπει να μάθουν να αναλύουν το έργο με βάση τα κύρια συμβάντα του. Τους συμβούλευε να δοκιμάζουν κάθε κατάσταση του έργου με ένα παράδειγμα από τη δική τους ζωή. Η πρότασή του ήταν ότι κάθε φορά που ένας ηθοποιός προσπαθούσε να προσδιορίσει το κύριο συμβάν σε ένα συγκεκριμένο σημείο της δικής του ζωής, θα έπρεπε να κοιτάξει και τα μικρότερα συμβάντα που συνέβαιναν την ίδια χρονική στιγμή, χωρίς να έχουν επηρεάσει τη ζωή του για περισσότερο από μια μέρα, ή για λίγες ώρες, μέχρι που ένα νέο συμβάν τους αποσπούσε την προσοχή, επισκιάζοντας το προηγούμενο.
Έτσι, ο Στανισλάφσκι συμβούλευε ότι κατά την αρχική ανάλυση του έργου ο ηθοποιός δεν θα έπρεπε να αναλώνεται σε λεπτομέρειες, σε μικρά τμήματα, αλλά θα έπρεπε να συνεχίζει να ψάχνει για το πιο σημαντικό, και μέσα από αυτό να κατανοεί τις λεπτομέρειες:
Σκεφτείτε τι συνέβη στο σπίτι των Φαμούσοφ κατά την απροσδόκητη άφιξη του Τσάτσκι; Ποιες είναι οι συνέπειες της είδησης ότι ο επιθεωρητής έρχεται;
Αυτού του είδους οι ερωτήσεις μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε τη λογική και την αλληλουχία των δράσεων και των συμβάντων. Δεν αρκούν όμως σε καμία περίπτωση για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στο έργο. Πρόκειται για κατανόηση σε αφηρημένη μορφή. Η πιο σημαντική και σύνθετη διαδικασία έρχεται στη συνέχεια: να μπούμε στη θέση του χαρακτήρα.
Τόσο ο σκηνοθέτης όσο και ο ηθοποιός πρέπει να είναι σε θέση να σκέφτονται με εικόνες και να διαθέτουν δυναμική φαντασία.
Για να κατανοήσει το έργο, τις προθέσεις του συγγραφέα, τις σκέψεις και τα κίνητρά του, ο ηθοποιός πρέπει να μπει στην καρδιά των συμβάντων και των προτεινόμενων συνθηκών του έργου. Πρέπει να ζει ανάμεσα σε φανταστικά αντικείμενα, στο κέντρο μιας πλαστής, φανταστικής ζωής.
Χωρίς τη βοήθεια της φαντασίας του ο ηθοποιός δεν θα αποκτήσει ποτέ πρόσβαση σε αυτή την φανταστική ζωή. Τι είδους φαντασία είναι αυτή; Ο Στανισλάφσκι συνήθιζε να λέει πως ό,τι επινοεί η φαντασία μας πρέπει να είναι καλά θεμελιωμένο. Ερωτήματα όπως ποιος, πότε, πού, γιατί, για ποιο λόγο και πώς, διεγείρουν την φαντασία του ηθοποιού, δημιουργώντας μια ζωντανή εικόνα μιας πλαστής ή φανταστικής ζωής.
Έλεγε ότι υπάρχουν φορές που αυτή η τεχνητή ζωή δημιουργείται διαισθητικά, χωρίς συνειδητή, διανοητική λειτουργία. Ωστόσο, με μια ενεργή φαντασία μπορούμε πάντα να διεγείρουμε τα συναισθήματά μας και να δημιουργήσουμε την φανταστική ζωή που χρειαζόμαστε. Παρόλα αυτά, το θέμα της φαντασίας πρέπει να είναι συγκεκριμένο και σαφές. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η ονειροπόληση «γενικά.»
Για να προκαλέσει η φαντασία στον άνθρωπο/ηθοποιό μια ζωή πιστή στην φυσική ζωή πρέπει, λέει ο Στανισλάφσκι, «να παραδοθεί στο ρόλο όχι μόνο ψυχολογικά αλλά και σωματικά.»
Ο ηθοποιός πρέπει να κάνει τις δράσεις του χαρακτήρα δικές του, μόνο τότε μπορεί να επιτύχει την αλήθεια και την ειλικρίνεια. Πρέπει να βάλει τον εαυτό του στη θέση του χαρακτήρα στις συνθήκες που δίνει ο συγγραφέας.
Για να συμβεί αυτό, πρέπει να ξεκινήσουν εκτελώντας βασικές ψυχοσωματικές δράσεις που συνδέονται με συγκεκριμένα συμβάντα.
Ο ηθοποιός πρέπει, πάνω απ' όλα, να έχει πραγματική αίσθηση της ζωής ενός ρόλου, όχι μόνο ψυχολογικά αλλά και σωματικά.
Όπως η μαγιά προκαλεί ζύμωση, έτσι και η αίσθηση της ζωής ενός ρόλου παράγει μια εσωτερική θερμότητα, ένα βρασμό που είναι απαραίτητος για τη διαδικασία της δημιουργικής εξερεύνησης. Μπορούμε να μιλάμε για προσέγγιση του έργου και του ρόλου μόνο όταν ο ηθοποιός έχει φτάσει σε αυτή τη δημιουργική κατάσταση.
Μια μέθοδος εργασίας στην οποία ο ηθοποιός εξερευνά μόνο την ψυχολογική ζωή του χαρακτήρα δημιουργεί σημαντικά σφάλματα, καθώς ο διαχωρισμός μεταξύ της ψυχολογικής και της σωματικής ζωής δεν επιτρέπει στον ηθοποιό να αποκτήσει μια αίσθηση ζωισμένης σωματικότητας του χαρακτήρα, αφήνοντάς τον ελλιπή.
Η εσωτερική ψυχική κατάσταση ενός ατόμου, οι επιθυμίες, οι σκέψεις, τα συναισθήματά του πρέπει να εκφράζονται τόσο με λόγια όσο και με συγκεκριμένη σωματική δραστηριότητα.
Από την αρχή ο ηθοποιός πρέπει να αναλύει το έργο εν δράση.
Εδώ είναι ο ορισμός του Στανισλάφσκι για την μέθοδό του:
...το νέο μυστικό, η νέα πτυχή της τεχνικής μου για τη δημιουργία της ζωής του ανθρώπινου σώματος ενός ρόλου συνίσταται στο γεγονός ότι οι απλούστερες σωματικές δράσεις, την ώρα που ενσαρκώνονται πραγματικά στη σκηνή, υποχρεώνουν τον ηθοποιό να δημιουργεί. (Σύμφωνα πάντα με τα δικά του κίνητρα, φαντασία, προτεινόμενες συνθήκες και μαγικά "αν".)
Αν μια απλή σωματική δράση απαιτεί μεγάλη προσπάθεια από την φαντασία, τότε ολόκληρη η γραμμή της ζωής του ανθρώπινου σώματος χρειάζεται μια ολοκληρωμένη αδιάσπαστη σειρά ιδεών και προτεινόμενων συνθηκών καθ' όλη τη διάρκεια του έργου.
Είναι δυνατόν να τις συλλάβουμε και να τις εξάγουμε μόνο μέσα από λεπτομερή ανάλυση που πραγματοποιείται από όλες τις δημιουργικές μας δυνάμεις. Η τεχνική μου διεγείρει αυτή την ανάλυση φυσικά, αυθόρμητα.
Ανακαλύπτοντας τις δράσεις του χαρακτήρα του, ο ηθοποιός ανακαλύπτει την πλοκή της ιστορίας και, μέσω αυτής, την ουσία του ρόλου του. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αναπτύσσεται η σύγκρουση αναγκάζει τον ηθοποιό να επεξεργαστεί ενεργά τη δράση και την αντίδραση και τον φέρνει πιο κοντά στο συγκεκριμένο υπερστόχο του ρόλου. Χρησιμοποιώντας τα συμβάντα ως αφετηρία, ο ηθοποιός εισέρχεται στον κόσμο του έργου από τη συντομότερη δυνατή διαδρομή.
Μπορεί να φαίνεται ότι αυτό αφορά μόνο έργα με έντονα εκφρασμένη εξωτερική δράση, με εξωτερική πλοκή. Δεν είναι έτσι. Ακόμη και όταν όλα σε ένα έργο υπόκεινται σε κρυφή εσωτερική εξέλιξη, ο ζωντανός δεσμός μεταξύ των συμβάντων του αποκαλύπτει τη συμπεριφορά των χαρακτήρων.
Έτσι, αν δεν μελετήσουμε το έργο μέσα από τα συμβάντα του ή από την άποψη της συνοχής των συμβάντων που το τρέφουν, παραβλέπουμε τον βασικό νόμο του δράματος - τον νόμο της δράσης, αφού σε ένα έργο τα συμβάντα έχουν πρωταρχική σημασία. Σε μια από τις πρόβες του ο Κονσταντίν Σεργκέγιεβιτς μας είπε:
Πηγαίνετε πίσω σε κάποια περίοδο της ζωής σας, θυμηθείτε το πιο σημαντικό συμβάν εκείνης της εποχής, τότε θα καταλάβετε αμέσως πώς επηρέασε τη συμπεριφορά σας, τις πράξεις σας, τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας, τις σχέσεις σας με τους άλλους ανθρώπους.
Τα συμβάντα, ή όπως τα αποκαλούσε ο Στανισλάφσκι, τα λειτουργικά γεγονότα, αποτελούν το θεμέλιο πάνω στο οποίο ο θεατρικός συγγραφέας κατασκευάζει τη δράση του έργου. Ο ηθοποιός πρέπει να μελετήσει σε βάθος την αλυσίδα όλων των λειτουργικών γεγονότων.
Αλλά αυτό από μόνο του δεν είναι αρκετό. Η δράση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς κίνητρο πίσω από αυτήν. Δεν μπορούμε να φανταστούμε να κάνουμε μια ερώτηση, «Τι κάνω;» χωρίς να προκύψει μια συμπληρωματική ερώτηση, «γιατί το κάνω;» με άλλα λόγια, για κάθε δράση υπάρχει ένα κίνητρο.
Μελετώντας τα συμβάντα του έργου, τη λογική και την αλληλουχία των δράσεων και της συμπεριφοράς του χαρακτήρα, ο ηθοποιός αρχίζει σταδιακά να τα αξιολογεί, αναπτύσσοντας επίγνωση των υποκειμενικών κινήτρων του χαρακτήρα.
Σε κάθε έργο κάποιοι χαρακτήρες θέλουν ένα πράγμα, κάποιοι άλλοι ένα άλλο. Κάποιοι έχουν έναν στόχο, κάποιοι άλλον. Αυτό οδηγεί σε σύγκρουση και σε δραματική ένταση.
Ο καθορισμός των λόγων αυτών των συγκρούσεων, η κατανόηση των στόχων και των κινήτρων των χαρακτήρων και από τις δύο πλευρές είναι το πρωταρχικό καθήκον κατά την αρχική περίοδο των προβών. Η κατανόηση των βασικών συμβάντων, χωρίς να αποπροσανατολίζεσαι από μικρότερες λεπτομέρειες που μπορεί να σε παρασύρουν, η κατανόηση του τί παράγει τη δράση και την αντίδραση, είναι ο καθορισμός της δραματικής σύγκρουσης με βάση την δραστική ανάλυση.
Ο Στανισλάφσκι έγραψε:
Τι σημαίνει στην πραγματικότητα να αξιολογείς τα συμβάντα και τα γεγονότα ενός έργου; Σημαίνει να βρούμε το κρυμμένο εσωτερικό τους νόημα, την πνευματική τους ουσία και το βαθμό της σημασίας και της επιρροής τους. Σημαίνει να σκάβεις κάτω από τα εξωτερικά γεγονότα και συμβάντα και να ανακαλύπτεις βαθιά κάτω από αυτά κάποια άλλα καλά κρυμμένα συμβάντα που συχνά είναι η αιτία αυτών των εξωτερικών γεγονότων. Σημαίνει να παρακολουθείς την πορεία των ψυχολογικών συμβάντων, να αποκτάς μια αίσθηση της έκτασης και της φύσης της επίδρασής τους, να ακολουθείς τις γραμμές προσδοκίας κάθε χαρακτήρα, να παρατηρείς τις γραμμές να συγκρούονται, να διασταυρώνονται, να διαπλέκονται, να διαχωρίζονται. Με μια λέξη, να αντιληφθείς το εσωτερικό μοτίβο που καθορίζει τις σχέσεις των ανθρώπων. Αξιολόγηση των συμβάντων σημαίνει βρίσκω το κλειδί για τα πολλά μυστικά της «ζωής του ανθρώπινου πνεύματος» ενός ρόλου, που κρύβονται κάτω από τα γεγονότα του έργου.
Από το βιβλίο της Μαρία Κνέμπελ Active Analyis.
Μετάφραση Αλέξανδρος Νικόλαος Μπαλαμώτης.